Trafik Lambaları ve EN 12368 Standardı

Trafikte sürücülere bir mesaj yollamak için en sık kullanılan donanım trafik sinyal lambalarıdır. Bu lambalarda her renk belirli bir anlam taşımaktadır. Sinyal lambalarında ışığın görülebilme mesafesi rengine, arka plan ışığına, aydınlatma performansına, yanıltıcı sinyale ve gözlemcinin görüş açısına bağlıdır.

Trafik sinyal lambalarının çalışma koşulları nispeten zorlayıcıdır, bu sebeple tasarım aşamasında bu durum göz önüne alınmalı ve ilgili donanımlar en az 10 yıl çalışma ömrüne göre tasarlanmalıdır.

TS EN 12368, trafikte kullanılan 200 mm ve 300 mm çapta kırmızı, sarı ve yeşil renkli taşınamayan trafik sinyal lambalarını kapsamaktadır. Bu standart trafik lambalarını görsel, yapısal ve çevresel performanslarına göre sınıflandırır ve ilgili deneylere ait özellikleri tanımlar.

Sinyal lambaları için testleri ve bu testlere göre oluşturulan sınıflandırmaları Mekanik ve Işık olarak 2 bölümde inceleyebiliriz.

Mekanik

Sinyal lambaları için 4 adet IP koruma sınıfı bulunmaktadır. Bunlar IP34, IP44, IP54 ve IP55 olup sırasıyla Sınıf I, Sınıf II, Sınıf III ve Sınıf IV olarak sınıflandırılır.

Taşıyıcı elemanlar, sinyal lambalarının sayısına göre beyan edilen rüzgar yükünü taşıyabilecek kapasitede olmalıdır. Eğer elektrik veya elektronik donanımlar direğin içerisinde yer alıyorsa, direğin de IP 54 koruma sınıfına sahip olması gerekmektedir.

Sinyal lambası direk üzerindeyken yatay yönde bir rüzgar aldığında, geçici sapma direk uzunluğunun %2’sini, kalıcı sapma ise %0,04’ünü geçmemelidir. Konsollu direklerde ise bu oranlar %4 ve %0,08’dir.

Sinyal lambaları çalışma sıcaklıklarına göre de 3 sınıfa ayrılır. +60°C ile -15°C aralığı için Sınıf A, +55°C ile -25°C için Sınıf B, +40 ile -40°C için Sınıf C olarak tanımlanır.

Yuvarlak camlı trafik sinyal lambalarının çapı 200 mm veya 300 mm -/+ %10 olmalıdır.

Sembollü sinyal ışıkları ve sinyal lambalarının arka panelleri ile ilgili tanımlamalar da yine standart üzerinde yapılmıştır.

Işık

Trafik sinyal lambalarında 200 mm ve 300 mm iki farklı tanımlama yapılarak sınır değerler belirlenir. Bunların birincisi performans seviyesi ikincisi ise sınıfıdır. 3 farklı performans seviyesi ve 2 farklı sınıf vardır. Sınıflar en çok parlaklık seviyesi sınır değerlerine göre belirlenir. Örneğin, aşağıdaki tabloya göre Performans Seviyesi 2/1 demek I _{en az} = 200 cd, I _{en çok} = 800 cd olan bir trafik sinyal lambası demektir.

Tablo 1- TS EN 12368’e Göre Referans Ekseninde Işık Şiddetleri

Işık şiddeti dağılımı ise yapılacak seçime göre iki kategoriye ayrılır. Birinci kategori olan A kategorisinde; referans ekseninde ölçülen değerlerin bir yüzdesi olarak, ikinci kategori olan B’de ise; Tablo 1’de referans ekseni üzerinde belirtilen en az değerlerin bir yüzdesi olarak tanımlanır. Burada dikkat edilmesi gereken husus, ilgili performans seviyesindeki en yüksek ışık şiddeti seviyesinin de aşılmamasıdır.

Işık şiddeti ölçümleri yatayda -30°, -20°, -15°, -10°, -5°, -2.5°, 0°, 2.5°, 5°, 10°, 15°, 20°, 30° açılarda yapılır. Düşeyde ise 0°, -1.5°, -3°, -5°, -10°, -20° açılarda yapılır. Işık ölçümlerinin düşeyde yalnızca eksi açılarda yapılmasının sebebi araçların trafik sinyal lambalarına aşağıdan yukarı yönde bakış açısına sahip olmasıdır. Bu sebeple lambanın düşey eksende eksi yönde ışık yoğunluğuna sahip olması beklenir. Sinyaller referans ekseninin etrafındaki ışık yoğunluklarına göre Çok geniş hüzmeli sinyal (Tip E), Geniş hüzmeli sinyal (Tip W), Orta hüzmeli sinyal (Tip M) ve Dar hüzmeli sinyal (Tip N) olarak gruplandırılır.  Burada belirlenen tipler A ve B ışık şiddeti dağılımı yüzdesel kategorisiyle birleştirilir ve performans seviyesi ve sınıfıyla birlikte belirtilir. Örneğin; Tip M A 2/1 gibi.

Tiplere göre farklı açılardaki ışık yoğunluğu gereklilikleri yüzdesel olarak TS EN 12368 standardından incelenebilir.

Sinyal lambalarında ışık yoğunluğunun homojenitesi de önemlidir. Bu sebeple bu özellik için de ışık yoğunluğu oranı (L_{en az} : L_{en çok}) şeklinde tanımlanmaktadır. Bu oran Tip E, W ve M için ≥ 1:10, Tip N için ≥ 1:15 olmalıdır.

Trafik sinyal lambası üzerine güneş ışığını taklit edecek şekilde referans eksene 10° açıyla bir ışık gönderilir. Bu ışığın oluşturduğu en fazla yanıltıcı sinyal I_ph olarak adlandırılır, sinyal lambasının ışık şiddeti de I_s ise bunlar birbirine oranlanarak yanıltıcı sinyal sınıfı belirlenir. Bu oran ne kadar büyükse, yani yanıltıcı sinyal etkisi ne kadar küçükse, sinyal lambası daha yüksek sınıfta değerlendirilir. Yüksek sınıf daha iyi performans anlamına gelmektedir.

Tablo 2- TS EN 12368’e Göre I_s:I_ph Oranıyla Sınıflandırma

Sinyal ışıkları kabaca kırmızı, sarı ve yeşil olarak adlandırılsa da renk aralık sınırları yine standart ile tanımlanmaktadır. Zaten böyle bir tanımlama olmasa trafik uygulamalarında pek çok farklı renk tonuna rastlıyor olurduk. Yanıltıcı sinyalden oluşan renkte bu sınırlar dâhilinde olmalıdır.

Tablo 3- TS EN 12368’e Göre Tavsiye Edilen Renk Sınırlarının Köşe Koordinatları

Genel olarak sinyal lambaları için sınıflandırmalar yukarıda belirttiğimiz kriterlere göre yapılmaktadır. Kırmızıda dur, sarıda hazırlan, yeşilde geç. Aslında ne kadar basitti değil mi? Ancak teknik taraftan bakıldığında hiç de sanıldığı kadar basit değil. Örneğin, Fantom 5 sinyal sınıfının gerekliliklerini karşılamakta pek çok firma zorlanıyor.

Bu deneylerin nasıl yapıldığı ile ilgili detaylar bir sonraki yazımıza konu olabilir. Aklınıza takılan soruları yorum bölümü aracılığıyla bize iletebilirsiniz.