LED Aydınlatma Armatürü Teknik Şartnamesi Nasıl Hazırlanır?

Kamu ihalelerinde teknik şartnamede belirtilen bazı özellikler üreticileri zora sokuyor.

LED sayısı, sürüş akımı, ürün ölçüleri gibi özelliklerin şartnamede belirtilmesi ve bu özelliklerde esneklik tanınmaması üreticiler tarafından eleştiriliyor.

Bazı şartnamelerde belirtilen teknik özelliklere sahip ürünlere garanti verilemeyeceği düşünülüyor. Bazı görüşlere göre; ürüne ait teknik özellikler (soğutucu tasarımı, LED sayısı, LED gücü, sürüş akımı gibi) bu şekilde sınırlandırılıyorsa, ürünün tasarımı kurum tarafından yapılmış oluyor dolayısıyla garantiyi de kurum vermeli.

Teknik şartnamede birbiriyle çelişen özellikler de üreticileri zorluyor.

Biz de durum tespiti için geçtiğimiz günlerde yayınlanan bir ihaleyi inceleme altına alıyoruz. Bakalım gerçekten endişe verici bir durum var mı?

LED aydınlatma ürünleri için hazırlanan teknik şartnamelerde doğru bilinen yanlışları özetliyoruz.

Kamuda şartnamelerin hazırlanmasında, kontrolünde ve onayında görev alan tüm meslektaşlarımızın bu yazımızı okumasını tavsiye ederiz.

Gömme armatür olarak belirtilen LED ışık kaynaklı aydınlatma elamanı için kurumun belirttiği teknik özellikleri inceleyelim.

Eğer incelediğimiz şartnamenin ilgili sayfasına göz atmak isterseniz aşağıdaki görselin üzerine tıklayabilirsiniz.

Çalışma koşulları altında en fazla 45W olacağı ve en az 50.000 saat kullanım ömrüne sahip olması gerektiği belirtiliyor.

Renk sıcaklığı olarak yeşil ışık yazılmış. Daha önce yeşil ışığın renk sıcaklığı belirtirken kullanıldığını görmemiştim. Trafik sinyalizasyon uygulamalarındaki gibi dalga boyu veya renk koordinat sınırları verilse daha iyi olurdu.

Armatür boyutu bölümünde 183mm çap veriliyor. Hiçbir esneklik yok, 184mm ise sorun yaşayabilirsiniz. İşte can sıkıcı noktalardan bir ilki bu. Kimse bir ihale için kalıp yaptırmak zorunda değil.

Neyse teknik özellikler bölümüne geçelim. Her ne kadar çalışma koşulları başlığı altında teknik özellikler yer alsa da aşağıda neler var bakalım.

Gövde

LED’li armatürün gövdesi ETA 160 döküm alüminyum olmalıdır. İyi güzel bunu yapabiliriz derken şu ifade geliyor armatürün soğutmasını sağlamak amacıyla en az 10 feder bulunmalıdır. Bu benim tasarımın benim ürünüm, feder sayısını neden kurum belirliyor? Gövde gerekli soğutmayı sağlıyor mu endişesini anlarım, çözümü basit; termal analiz ve test raporu istersiniz.

LED Sayısı

Sonraki maddelerden birinde diyorki 18 adet LED bulunmalıdır. Hemem ekliyor LED’ler 1-5 Watt değerinde olmalıdır. İyi de güzel meslektaşım; sürücü kayıpları ihmal edildiğinde, 1W’lık 18 LED ile 18W‘lık ürün yaparsınız. En fazla 45W olarak belirtilmiş zaten, herhangi bir lümen değeri de yok. İhaleyi alan firma 18W’lık ürünü getirdiğinde ne yapacaksınız?

Işık Verimi

LED’lerin ışık verimliliği %74‘den büyük olmalıdır. Burada ne demek istiyor? LED’lerin elektrik enerjisinin %40’ını görünür ışığa dönüştürdüğü biliniyor. Şimdi ihaleye girmek için teknolojinin ilerlemesini mi bekleyelim? Işık etkinliği, bir ışık kaynağının ne kadar ışık ürettiğinin bir ölçüsüdür. Işık akısının güce oranı, watt başına lümen olarak ölçülür. Enerji verimliliğinden, ışıktan bahsedilecekse etkinlik faktöründen bahsedilmeliydi.

Sürüş Akımı

LED’lerin sürülmesinde 700mA sabit akımlı sürücü kullanılması gerektiği belirtiliyor. Yine sabit akım olarak belirtilmesi güzel ama sürüş akımı tasarımdan tasarıma değişir. Paralel veya seri gruplandırmayı, LED’e uygun sürüş akımını seçmeyi üreticiye bırakalım.

Güç Faktörü

Güç faktörü %74‘den büyük olmalıdır diyor. Bu %74’ün sırrını çözemedim. Işık verimine de %74 deniyordu. İlla bir sınır verilmeliyse %90 olarak belirtilmeliydi. Önemlidir ve pek çok sürücü bunu sağlayabilir.

LM79 Raporu

LM79 fotobiyolojik testleri yapılmalıdır diyor. LM79 fotometrik test değil miydi?

PCB Kalınlığı

PCB kalınlığının 1.5mm ile 2.5mm aralığında olması gerektiği belirtiliyor ve PCB ile kasa arasında termal soğutucu macun kullanılmalıdır diyor. Güzel ama onun adı termal iletken macundur.

Etkinlik Faktörü

LED’li armatür kayıplar dahil en az 45-50 watt/lümen olmalıdır. Bu şartnameyi okuyan herkes burada mavi ekran verir. Watt/lümen mi? Yani 1 lümen ışık için 45-50W. Kulağa çılgınca geliyor.

Umarım lümen/watt denilmek istenmiştir. Öyle olsa bile 45-50 lümen/watt çok düşük bir değer olduğu söylenebilir. LED armatürler için 100 lümen/watt’ın üzerindeki değerlere sahip ürünler piyasada yer alıyor. Şartnamede belirtilen “Yeşil ışık” için de 100 lümen/watt üzerinde LED’ler (Örneğin; OSRAM OSLON BLACK LT H9GP True Green 528 nm 135 lm/W @ 100mA) bulunuyor. Yeşil renkli LED için bu biraz uç örnek olmuş olabilir, yine de piyasada 60-90 lm/W aralığında pek çok örnek bulunuyor.

Eğer burada güç en az 45-50W olsun diyorsa, yukarıda da en fazla 45W denmişti. O zaman galiba ürün tam olarak 45W olmalı.

Şimdi amacımız yanlışları eleştirmek değil. Amacımız doğru yolu göstermek, şartname nasıl yazılır onu tartışmaktır. O yüzden durumu şöyle kısaca özetleyelim; LED aydınlatma şartnameleri nasıl yazılır birlikte bakalım.

LED Aydınlatma Armatürü Teknik Şartnamesi Nasıl Hazırlanır?

Şartname yazarken öncelikle toplam lümen değeri belirtilmelidir. Bu lümen değeri bir güç üst sınırı ile birlikte verilebilir. Ancak alt sınır belirtmek, en az şu watt güçte olacak demek gereksizdir. Çünkü armatürün sahip olacağı ışık miktarı lümen değeri ile belirtilmiştir. Ne kadar az şebeke gücü ile bu ışık değeri yakalanırsa o kadar iyidir.

Lümen değerinin ve ışık dağılımının gösterileceği fotometrik ölçüm raporu kesinlikle talep edilmelidir.

LED’in etkinlik faktörünün de şartnamede yer alması gereksizdir. Çünkü; azami güç sınırı ve toplam lümen değeriyle etkinlik faktörü zaten işaret edilmiştir. Tasarımcı optik kayıplar ve sürücü kayıplarıyla kendi hesabını yapar ve şartnameye uygun ürünü hazırlar.

Ölçü konusunda biraz esnek olmakta fayda var. Yani verilen ölçünün yanında %5, %10, %15 gibi artı eksi pay verilebilir. Soğutucu gövdenin yapısı, kanat sayısı vs. gibi konular tasarımcıya bırakılmalıdır. Burada soğutma performansıyla ilgili bir sorgulama yapılacaksa LED’in jonksiyon sıcaklığının ulaşacağı azami değer belirtilmelidir.

LED sayısı konusunda kesinlikle bir sınırlama yapılmamalıdır. Tasarımcı şartnamede belirtilecek lümen, güç ve ışık dağılımını sağladıktan sonra tek kontrol edilmesi gereken LED’in sürüş akımının datasheet üzerinde belirtilen sınırlar dahilinde olup olmadığıdır.

Sabit akım sürücü kullanılacağı belirtilmeli ancak akım değeri üreticiye bırakılmalıdır. Çünkü bu değer LED’e, bağlantı türüne ve tasarıma göre değişebilir.

Ürün ömrünün kontrolü için LED’in LM-80 raporu istenmeli; LED başına düşen sürüş akımının ve sıcaklık değerlerinin burada belirtilen sınırlar dahilinde olduğu kontrol edilmelidir.

Güç faktörü konusunda >0,90 şeklinde bir sınırlandırma yapılabilir.

Yukarıda örnek bir şartname üzerinden doğru bilinen yanlışları özetlemeye çalıştık. Umarız bundan sonra hazırlanan şartnamelerde bu tür detaylara dikkat edilir. Bu sayede hem kamuya alınan ürünlerin kalitesi arttırılmış olur hem de daha fazla firmaya fırsat tanınmış olur.