Aydınlatılan ortamdaki günışığı ve elektrikli aydınlatma armatürlerinin birlikte oluşturduğu eşdeğer aydınlatma şiddetini ölçüp, aydınlatma armatürlerinin parlaklıklarını otomatik olarak değiştirerek ortam aydınlık seviyesinin düzenlenmesini sağlayan sensörlere günışığı sensörü denir.
Aydınlatılan ortamdaki günışığı ve elektrikli aydınlatma armatürlerinin birlikte oluşturduğu eşdeğer aydınlatma şiddetini ölçüp, aydınlatma armatürlerinin parlaklıklarını otomatik olarak değiştirerek ortam aydınlık seviyesinin düzenlenmesini sağlayan sensörlere günışığı sensörü denir.
Kullanım amacı, güneş ışığından yararlanarak, iç ve dış aydınlatmada enerji verimliliği ve konforlu aydınlatma sağlayabilmektir.
Güneş ışığı, doğal aydınlatma iken elektrikli aydınlatma armatürleri ile yapılan aydınlatma yapay aydınlatmadır.
Doğal ve yapay aydınlatmanın birlikte kullanıldığı ortamların yeterli aydınlatma şiddetiyle aydınlatılabilmesi için günışığı sensörleri kullanılır.
Doğal ışık kaynağı Güneş’in ışık spektrumundaki görünür ışığın yeryüzüne yansıyan ışık akısının birim yüzeye oranı aydınlatma şiddeti ve birimi lüks’tür.
Bulutlu ve yeni Ay olan gecelerde aydınlatma şiddeti 0 lüks, bulutsuz gün ağarırken 3 lüks, bulutlu gün ışığı 1000 lüks, açık hava gün ışığı 100.000 lüks, gün batımı 400 lüks yaklaşık değerlerinde olmaktadır.
Ev aydınlatmasında 100 lux, ofis aydınlatmalarında ise 300 lüks seviyesi yeterli kabul edilebilir. Bu değerlere uygun olarak iç mekânlarda 1.000 lüks, dış mekânlarda ise 70.000 lüks’e kadar ölçüm yapabilen günışığı sensörleri bulunmaktadır.
Kullanılan lenslere göre farklı görüş açılarına sahip sensörlerin aydınlatılan bölgeye uygun olacak şekilde konumlandırma planlamasıyla seçimi yapılmaktadır.
Havanın bulutlu veya güneşli olma durumuna göre değişmekle birlikte günışığı sensörleriyle, aydınlatmaya harcanan elektrik enerjisinden mevcut sisteme göre yüzde 20 ile yüzde 60 aralığında tasarruf yapılabilmektedir.
İç veya dış mekânlarda kablolu veya kablosuz kullanılabilen, on-off veya parlaklık seviyesi değişimi için 1-10V, DALI protokolüne sahip günışığı sensörleri kullanılmaktadır.
En basit ışık sensörü, fotodirenç diğer adıyla LDR’dir. Şekil-1’de görüldüğü gibi ortamdaki aydınlatma şiddeti arttığında direnci düşen azaldığında ise direnci artan pasif bir komponenttir.
Şekil-1 Direnç-Aydınlatma Şiddeti Değişimi
Günışığı sensörleri genellikle bir bilgisayar arayüzü üzerinden, ölçülen farklı aydınlatma şiddeti eşik değerlerinde aydınlatma armatürünün istenilen parlaklık değişimi seçimleri yapılarak kaydedilir. Kaydedilen bu değerlere göre otomatik olarak sensörler bu seçimlere karşılık armatürün sürücüsüne ilgili kontrol değerini göndererek aydınlatma şiddetinin kontrolünü sağlar.
Bunun yanında sensör üzerinden seçim yapılarak istenilen aydınlatma seviyesinde aç-kapa yapabilen sensörlerde bulunmaktadır.
Eğer gün ışığı ışık seviyesi belirlenen eşik değerlerinden büyükse aydınlatma armatürleri kapatılır veya parlaklık seviyesi düşürülür, küçükse aydınlatma armatürlerinin parlaklık seviyesi arttırılır.
Şekil-2 Günışığı Sensörü Uygulaması (Merrytek)
Şekil-2’de görüldüğü gibi gün ışığının aydınlatma şiddetine ve iç mekâna bağlı olarak günışığı sensörleri belirli ölçüm değerlerine karşılık aydınlatma değerlerinin parlaklıklarını değiştirmeye ayarlanmıştır.
Pencereye yakın olan bölgelerde gün ışığı daha fazla nüfuz ettiğinden dolayı aydınlatma armatürleri daha sönük yanmakta, uzak olan bölgelerde güneş ışığı daha az ulaşabildiği için daha fazla aydınlatmaya ihtiyaç olmaktadır.
DALI, 1-10V aydınlatma kontrol protokolleri kullanılarak açma-kapama süresi, gecikme süreleri değerleri ile parlaklık geçişinin konforlu bir şekilde yapılabilmektedir.
Ayrıca günışığı sensörleriyle, iç mekân aydınlatmalarında perdelerin de kontrolü yapılarak gün ışığının daha konforlu bir şekilde iç mekân aydınlatmasında kullanılması sağlanabilmektedir.
