Elektrik yüklerinin korunması ve kontrolü için besleme hattının anahtarlanarak enerji yönetimini sağlayan elektromekanik röleye kontaktör denir. Kontaktör; nüve, kontrol kontağında yer alan bobin, bakır halkalar ve kontakları birlikte hareket ettiren palet ve kontak bileşenlerinden oluşmaktadır.
Elektrik yüklerinin korunması ve kontrolü için besleme hattının anahtarlanarak enerji yönetimini sağlayan elektromekanik röleye kontaktör denir.
Genellikle besleme akımı büyük değerlerde olan elektrik motoru, iklimlendirme sistemleri, pompa, vakum, konveyör, kompresör, aydınlatma kontrolü gibi elektrik yüklerine doğrudan bağlantı yapılabileceği gibi zaman ayarlı röle, termik röle, kaçak akım rölesi, PIR, LDR, yük sensörü, IoT yönetimi gibi farklı sensörler veya elektromekanik anahtarlayıcılarla birlikte kullanıldığı pasif veya aktif uzaktan izleme ve kontrol çalışmaları yapılabilmektedir.
Kontaktör; nüve, kontrol kontağında yer alan bobin, bakır halkalar ve kontakları birlikte hareket ettiren palet ve kontak bileşenlerinden oluşmaktadır.
Üreticiye ve ürüne göre değişmekle birlikte kontaktör kontrol kontakları 12V, 24V, 42V, 48V, 110V, 230V, 380V, 415V AC veya DC gerilimle çalıştırılarak kontaktör üzerindeki diğer kontakların açma, kapama durumları gerçekleştirilir.
Kontaktör seçimi yapılırken akım, kontak yapısı, yük özellikleri dikkate alınmalıdır. 6A gibi küçük akımlara sahip yüklere veya 1000A üzeri akım anahtarlama kapasitesine sahip kontaktörler de bulunmaktadır.
Kontak kutupları normalde açık (NO-Normally Open) veya normalde kapalı (NC-Normally Close) olarak üretildiğinden dolayı kontaktörlerin uygulamaya uygun olarak seçilmesi önemlidir.
Kontakların konum değiştirmesi, mekanik olarak gerçekleştiğinden dolayı üreticilerin kullandığı malzeme cinsine göre değişmekle birlikte belirli mekanik anahtarlama ömürleri bulunmaktadır.
Kontaktör, röle çalışma prensibiyle çalışmaktadır. Röle girişinde yer alan bobin enerjilendirilerek oluşturulan manyetik alan, röle çıkışlarındaki normalde kapalı veya normalde açık olarak başlangıç pozisyonunda bulunan kontaklar konum değiştirir. Bobin enerjisi kesildiğinde ise kontaklar ilk halini alır. Böylece yükün anahtarlanması gerçekleştirilmiş olur.
Kontaktör bobini, PLC gibi doğrudan düşük çıkış gerilimine sahip çıkış kontağı veya elektriksel izolasyonun sağlandığı farklı mikrokontrolcüler kullanılarak kontrolü mümkün olmaktadır.
Şekil-1 Kontaktör iç yapısı (www.spapartsplus.com)
Şekil-1’de kontaktörün iç yapısı özet olarak verilmiştir. Şekilde kontaktörün enerjilendirilerek kontakların çekmesi sağlanmış ve besleme enerjisi yüke aktarılmıştır.
Kontaktör bobini enerjilendirildiğinde veya enerjisi kesildiğinde kontakların yer değiştirmesi 10-25 ms gibi bir sürede gerçekleşmektedir.
Kontaktörlerin kapasitesine göre değişken olmakla birlikte enerjilendirilen bobin için 2.5W-5W-10W gibi küçükte olsa bir enerji tüketimi olmaktadır.
Kontaktörle sürülen yüklerin genellikle ilk çalıştırma akımları yüksektir. Bu yüksek inrush akımlarının düşürülmesi için kontaktör terminallerine kapasitör grupları takılmaktadır.
Şekil-2 Inrush akımlarına yönelik kontaktör-kapasitör kullanımı (www.legrand.com.au)
Şekil-2’de görüldüğü gibi kontaktörün bobini enerjilendirilecekse öncelikle kapasitör grubu devreye alınır ve ardından kontaktör kontakları devreye alınarak kapasitör grubu devreden çıkartılır. Kontakların birbiriyle bağlantısı kesilecekse doğrudan kapasitör grubu devreye sokulmadan kontaktör kontakları ayrılarak devre açılabilir.
