Spor Sahalarının Aydınlatılması

Spor sahalarının aydınlatılması, özellikle futbol sahaları için, 1950’lere kadar gitmektedir. O dönemde çok basitte olsa mevcut aydınlatma sistemleri ile belli bir aydınlatma yapılmaya çalışılmıştır.

Resim 1- Carlerio Stadyumu/Belçika

Resim 1’de görülen Belçika’daki Carlerio Stadyumunda, 14 direk üzerinde kullanılan 56 adet 125W Civa Buharlı lamba ile bir aydınlatma yapılmış ve sonuçta yaklaşık 30lux değerinde bir aydınlatma düzeyine ulaşılmıştır.

Bugün ihtiyaç duyulan aydınlık düzeyleri düşünüldüğünde çok düşük bir rakam olmakla beraber profesyonel anlamda ilk aydınlatmalardan biri olması açısından önemli bir örnektir. Günümüzde gelişen ve çoğalan televizyon yayınlarının sonucu olarak spor alanlarının aydınlatılması çok büyük önem kazanmış ve biz aydınlatmacılar için önemli bir alan olmuştur.

Yazının bu bölümünde EN12193 standardı üzerinden bir değerlendirme yapıp ikinci bölümde ise profesyonel anlamda yapılan aydınlatmalardan bahsetmek istiyorum.

EN12193 yapılmakta olan bütün spor dallarını kapsaması bakımında önemli bir standarttır ama Televizyon yayını gerektiren durumlar için tam bir çözüm sunmamaktadır. Standardın amacı amatör amaçlı saha kullanımlarına yönelik aydınlatma kriterlerini tanımlamak ve profesyonel amaçlı aydınlatmaları ise ilgili federasyonlara bırakmakla beraber federasyon bazında bu tür çalışması olmayan spor alanları içinde en azından temel kriterleri belirlemektedir.

Belirttiğim gibi standardın temel amacı ihtiyaç duyulan minimum aydınlatma değerlerini değişik spor activitelerine göre belirlemektir. Bu amaçla standart, baseboldan voleybola, futboldan haltere kadar aklımıza gelebilecek çok sayıda spor alanlarına ait hem kapalı hem de açık saha aydınlatma değerlerini içermesi bakımında aslında bir başucu kitabı bile sayılabilir.

Standart her spor alanı için 3 farklı seviyede yatay aydınlatma değerini, aydınlatmaya ait düzgünlük değerlerini (minimum/ortalama), gerek duyuluyorsa düşey aydınlatma değerlerini ve renk geriverimini belirlemektedir.

Resim 2- Kapalı tenis kortları için aydınlatma değerleri

Bu tabloda da görüldüğü gibi standart ortalama yatay aydınlık düzeyini (Em lx), düzgünlük bakımında minimum değerin ortalama değere oranının ne olması gerektiğini (Emin/Em) ve kullanılacak ışık kaynaklarının minimum nasıl bir renk geriverimine (Ra) sahip olması gerektiğini belirtmektedir.

Bu tabloda da gördüğünüz gibi 3 farklı seviye tanımlanmıştır.
I – Üst seviyede/Ulusal çapta müsabakaların yapılacağı alanlardaki aydınlatma değerleri
II – Orta seviyede/Bölgesel çapta müsabakaların yapılacağı alanlardaki aydınlatma değerleri
III – Düşük seviyede/Lokal çapta müsabakaların yapılacağı alanlardaki aydınlatma değerleri

Yine aynı taploda aydınlatma yapılacak alanın boyutları (Reference Area) ve kaç noktada hesap yapılacağını (Number of grid points) gösteren değerleride bulabilirsiniz.

Aydınlatma hesap noktalarının belirlenmesi için standardın kullandığı formül;

Bu förmülde p: hesap noktaları arasındaki mesafe(m), d: sahanın uzun kenarı (m) olarak alınmaktadır.

Pratik olarak aydınlatma hesaplarında kullanılan değerler; d=1m için p=0.2m, d=10m için p=1m ve d=100m için p=5m dir.

Standart yapılacak ölçümlerin hesap noktaları ile uyumlu olmasını önerir. Eğer ilgili federasyon tarafından belirlenmiş bir ölçüm şekli yoksa, kullanılan bütün hesap noktalarında ölçüm yapılması doğru olacaktır. Ayrıca aydınlatılan alan farklı spor müsabakaları için kullanılacaksa, hesabın ve ölçümün her farklı alan için yapılması istenmektedir. Bu durum çok amaçlı spor salonlarında sıkça karşımıza çıkmaktadır. Aynı alanda hem hentbol, hem voleybol hem de basketbolun yapıldığı çokça salon mevcuttur. Yapılan hesapları ve ölçümlerin bütün spor aktiviteleri için ayrı ayrı yapılması en doğru çözüm olacaktır.

Yapılan farklı aydınlatma tasarımlarının ve saha uygulamalarının doğru kıyaslanabilmesi için hesap noktalarının sayısı ve sahada ölçüm yapılırken konumları önemlidir. Yetersiz sayıda hesap noktası seçilerek yapılan hesaplar kağıt üzerinde uygun bir çözümmüş gibi gözüksede uygulama sonrasında istenmeyen sonuçların oluşmasına neden olmaktadır. Özellikle profesyonel amaçlı ve TV çekimi gerektiren sahalarda bu konu daha da önem arzmektedir.

Spor müsabakalarının televizyonlarda yayınlanması ile spor klupleri geçmişe göre çok daha fazla gelir elde eder duruma gelmiştir. Değişik organizasyonların yayın haklarını alan televizyon kuruluşları bu yayınlardan maksimum geliri kazanabilmek için prime-time denilen insanların en fazla televizyon başında olduğu saat diliminde yayın yapmayı tercih etmektedirler. Bu saatlerde genelde akşam olduğu için spor sahalarının aydınlatması bu son dönemde oldukça popüler bir hale gelmiştir.

Artık bu aydınlatmalar sporcuların ve seyircilerin ihtiyacından daha ziyade televizyon başındakilere daha iyi bir görüntü verebilmeyi amaçlamakatadır. Burada aydınlatma tasarımcıları kadar, canlı yayın uzmanlarınında görüşleri önemli olmaktadır. Bu nedenle bir çok uluslararası federasyon kendi branşına ait gerekli olan aydınlatma değerlerini kendileri belirlemektedir. Bu nedenle Spor Aydınlatması ile ilgili bahsettiğimiz standart televizyon yayını için genel bir başvuru dökümanı olarak kalmaktadır.

Ülkemizde ve dünyada çok popüler olan futbolu ele alırsak, FIFA gerekli aydınlatma için oldukça detaylı bir teknik kitapçığa sahiptir. 2011 yılında son revizyonu yayınlanan bu kitapçık bir aydınlatma tasarımcısı için gerekli olan bütün bilgileri içermektedir.

En önemli konu gerekli olan aydınlatma değerleridir.

Tablo 1- Kameralar İçin Aydınlatma Koşulları

Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi temel olarak ana kameralar (tribünlerdeki) ve yardımcı kameralar (saha seviyesindeki) için aydınlık düzeyleri, düzgünlük değerleri, renk sıcaklığı ve renk geriverimi değerleri tanımlanmıştır. Temelde en büyük tartışma renk değerleri dediğimiz Renk Sıcaklığı (Tk) ve Renk Geriverimi (Ra) değerlerinde yaşanmaktadır. Yayıncı kuruluşlar daha yüksek renk sıcaklığı (5600K) renk geri verimi (90) değeri talep etmektedirler. FIFA bu kitapçığı halen yürürlükte tutmakla beraber özellikle dünya kupalarına ait özel spesifikasyonlar belirlemekte ve bunları uygulamaktadır.

Ülkemizde ise daha çok Gençlik ve Spor genel müdürlüğü ile Futbol federasyonumuzun belirlediği değerler kullanılmaktadır. Ama yayıncı kuruluşların beklentisi öncelikle yüksek renk özellikleri ve aydınlatmanın düzgünlüğü, daha sonra yüksek aydınlık düzeyleridir.

Futbol özelinde devam edecek olursak yapılacak aydınlatmalarda dikkat edilmesi gereken önemli hususlardan biride kamaşmadır. Kamaşma her zaman zor bir konu olmuştur. Bunun sebepleri, bir ölçüm şeklinin henüz kabul edilmiş olmaması, kişiden kişiye değişen bir kavram olması gibi nedenleri sıralayabiliriz. Bu tür standardlar aydınlatma yazılımlarının yaptığı hesapları kabul etmekle beraber, bu değeri en aza indirebilmek için yapılacak uygulamalarda, armatürlerin monte edileceği yerleri sınırlamaya çalışır ve yapılacak ayarlarda armatür açılarının belli değerleri geçmemesi hedefler.

Önemli konulardan biri armatür montaj yerleridir.

Her spor dalının kendi ihtiyaçlarına ve saha koşullarına uygun olarak belirlediği alanlara armatür montajının yapılması sağlıklı bir aydınlatma için önemlidir.

Diğer bir konu armatürlerin yerden yükseklikleridir, özellikle yeni stadyumlar yapılırken bu detay dikkate alınmalıdır. Armatürlerin minimum montaj yüksekliği hesaplandığında bu değerin stadyum mimarisinin içinde kalması gerekmektedir.

Tasarımcılar için bir diğer önemli konuda kamera yerleridir. Hangi kamera ana kamera, hangisi yardımcı kamera, kameraların yerleri ve yükseklikleri belirlenmiş olmalıdır.

Kamera yerlerinin doğru belirlenmesi, yayıncı yapacak kuruluşun isteklerine ve sahanın olanaklarına göre belirlenmesinde fayda vardır.

Özellikle ülkemizde son dönemde çok sayıda yeni stadyum yapılmaktadır. Bu sahaların yapılması ülkemizde futbolun ve genel olarak sporun gelişimi için oldukça önemlidir. Bu sahaların olmazsa olması çok iyi kalitede çim sahadır, ama aydınlatma da öncelikli olarak ele alınması gereken konulardan biridir. Stadyumların mimari tasarımından itibaren düşünülmeye başlanması gerekmektedir.